Slokdarmverlamming jaarupdate 2022-2023: 'Slokdarmverlamming voorkomen met een DNA test'

Dankzij de steun van de donateurs en partners van Vrienden Diergeneeskunde is het onderzoeksteam geslaagd om dieren te screenen en DNA te verzamelen, wat ons een stap dichterbij het doel om een daling te krijgen van deze nare aandoening. In deze jaarupdate nemen we je mee in de ontwikkelingen die mogelijk zijn gemaakt door iedereen die dit project een warm hart toedraagt.

Drie witte pluizenbolletjes dartelen rond in een polikamer bij het Expertisecentrum Genetica van de faculteit Diergeneeskunde. De Zwitserse Herder-pups zijn hier omdat er een slikfilm wordt gemaakt van hun slokdarm. Want helaas komt er bij dit ras regelmatig Congenitale Idiopathische Megaoesophagus (CIM) voor, oftewel slokdarmverlamming. De Latijnse naam betekent letterlijk congenitaal (aangeboren) idiopathisch (zonder bekende oorzaak) mega (groot) en oesophagus (slokdarm). De naam geeft de aandoening ook meteen precies weer: door verlamming verwijdt de slokdarm en verliest hij zijn functie.  

Congenitale Idiopathische Megaoesophagus (CIM)

Aangedane pups krijgen binnen enkele weken, bij de overgang naar vast voedsel, moeite met eten. Ze lopen het risico op ernstige en fatale complicaties of moeten levenslang in een stoel eten om te voorkomen dat ze alsnog in hun eten stikken. CIM komt sporadisch voor bij diverse rassen, maar lijkt vaker dan gemiddeld voor te komen bij onder andere de Zwitserse Witte Herder, (Oud-)Duitse Herder en Ierse Setter. 

‘Voor dit project werden we benaderd door fokkers van Witte Herders, waarbij ze aangaven dat er bij Witte Herders-pups aangeboren slokdarmverlamming voorkwam’, vertelt dr. Hille Fieten, coördinator van het Expertisecentrum Genetica Diergeneeskunde. ‘Die pups gaven voedsel terug. De eerste vraag die we onszelf dan stellen is: is het een erfelijke afwijking? Als het vaker voorkomt dan we zien in de algehele hondenpopulatie, weten we dat het erfelijk is. Dat is bij de Witte Herders het geval. Toen zijn we gestart met het maken van slikfilms bij de ouderdieren en nestgenoten van pups met aangeboren slokdarmverlamming.  We kwamen er zo achter dat de ouderdieren in sommige gevallen ook een afwijkende slokdarmmotiliteit, ofwel beweging, lieten zien. Ze hadden geen volledige verlamming van de slokdarm, maar we zagen wel dat de functie van de slokdarm erg gestoord was en dat er voedsel bleef hangen in de slokdarm. Het was een onverwachte ontdekking dat er vrij veel dieren zijn met milde tot ernstige afwijkingen van de slokdarmmotiliteit. We zijn daarom gestart met het verder onderzoeken van het DNA van de aangedane dieren en de ouderdieren.’ 

Meer inzicht in de aandoening

Het project kent meerdere doelstellingen. De eerste is om meer inzicht te krijgen in de variaties in het ziektebeeld en de ontwikkeling van de aandoening, bijvoorbeeld of de slokdarmmotiliteit nog kan verbeteren in het eerste levensjaar van de hond. Een tweede doel is om meer in detail in kaart te brengen hoe vaak de aandoening voorkomt, hoe deze vererft en hoe door middel van screening van potentiële ouderdieren en een selectiebeleid in de fokkerij het voorkomen van de aandoening kan worden gereduceerd. ‘Als derde willen wij genetische markers identificeren die geassocieerd zijn met de aandoening door middel van een Genome Wide Association Study, ofwel GWAS’, somt Hille Fieten op. ‘Ons vierde doel is het identificeren en valideren van de oorzakelijke mutaties, en uiteindelijk willen we een DNA-test ontwikkelen die kan worden ingezet in de fokkerij om te voorkomen dat er pups worden geboren met congenitale megaoesophagus. In 2022 hebben we hier nog een doel aan toegevoegd: we willen onderzoeken of de mutatie in MCHR2, die eerder gevonden is bij Duitse Herders, een voorspellende waarde heeft voor het hebben van congenitale megaoesophagus of oesofagiale dysmotiliteit in onze studiepopulatie. Mocht dit zo zijn dan kan deze mutatie mogelijk als DNA-test worden gebruikt in de fokkerij om de kans op pups met congenitale megaoesophagus te verminderen. Uiteindelijk willen we met de opgedane kennis fokkers ondersteunen om te voorkomen dat er nog pups met deze aandoening worden geboren.’  

In 2021 is in het kader van het project pathologisch onderzoek gedaan van twee Witte Herder-pups en twee Ierse Setter-pups. Bij drie van deze pups was bij leven vastgesteld dat er sprake was van een aangeboren slokdarmverlamming. De andere pup was plotseling overleden door een onbekende oorzaak. Er werden geen afwijkingen op macro- of microscopisch niveau gevonden die de slokdarmverlamming kunnen verklaren. Materiaal van de slokdarm en de zenuwen in de slokdarm zijn opgeslagen voor eventueel verder onderzoek. Tussen januari 2022 en februari 2023 zijn er geen nieuwe dieren voor pathologie aangeboden.  

Screening door middel van slikfilms

Eind 2021 waren er slikfilms uitgevoerd bij 53 honden. Tussen januari 2022 en februari 2022 zijn er 66 honden voor een slikfilm of, in het geval van slokdarmverlamming, voor een röntgenfoto aangeboden. De manier van het scoren van slikfilms is in 2022 verder gestandaardiseerd. Fieten: ‘Elke hond krijgt een score op een schaal van 0 tot 20. Een hond die 0 scoort vertoont een normale slokdarmmotiliteit, een hond die 20 scoort vertoont geen slokdarmmotiliteit en heeft megaoesophagus. Daarnaast wordt er bloed afgenomen en een uitgebreide ziektegeschiedenis van de hond uitgevraagd om eventuele andere oorzaken voor de gevonden afwijkingen uit te sluiten. Momenteel zijn er twee Zwitserse Witte Herders op de leeftijd van zowel acht weken als zes maanden gescreend via een slikfilm. Hierbij zagen we vergelijkbare resultaten op beide momenten. Het aantal opgevolgde dieren is nu nog te klein om definitief te kunnen zeggen of de slokdarmmotiliteit verandert tijdens het eerste levensjaar.’  

‘Momenteel hebben we een bevestigde diagnose van congenitale megaoesophagus in zeven honden, waarvan twee Ierse Setters, één Weimaraner en vier Zwitserse Witte Herders. Daarnaast verwachten we DNA en röntgenfoto’s van minimaal drie pups met congenitale megaoesophagus van Zwitserse Witte Herders uit Polen. In het kader van het onderzoek wordt er aan eigenaren gevraagd om, als hun hond een DNA-test heeft gehad van EMBARK, hun gegevens te delen. Op deze wijze hebben we van 27 honden data ontvangen. Daarnaast hebben we voor de GWAS een groep van 34 honden laten genotyperen bij EMBARK op kosten van het onderzoek.’  

Nog meer onderzoek met data

En er zijn nog meer data vertelt Hille Fieten. ‘Twintig hondeneigenaren hebben onze online enquête ingevuld over hun ervaringen met slokdarmverlamming. Daarnaast beschikken we over opgestuurde documenten over het voorkomen van de aandoening in nesten in het verleden. Momenteel zijn we bezig met een data transfer agreement met de Vereniging Zwitserse Witte Herder om hun stamboomgegevens te mogen gebruiken van stamboomonderzoek. Daarnaast ontvangen we in het voorjaar van 2023 gegevens van 55 gevallen van slokdarmverlamming in de Poolse populatie Zwitserse Witte Herders.’  

Fieten vertelt dat het afgelopen jaar een redelijk grote groep dieren gescreend is en daarvan is ook het DNA verzameld. ‘We brengen het onderzoek onder de aandacht, onder andere door lezingen te geven voor fokkerijorganisaties van de Zwitserse Witte Herder. In 2023 zullen de eigenaren van honden die op jonge leeftijd deelgenomen hebben aan het onderzoek benaderd worden voor een vervolgonderzoek. We willen ook dierenartsen beter voorlichten, want daardoor kunnen honden met mildere klachten adequater gediagnosticeerd worden en eigenaren goed worden voorgelicht. Ook zal kennis bij fokkers ervoor zorgen dat fokdieren vaker gescreend zullen worden en erg afwijkende honden minder worden ingezet voor de fokkerij. Uiteindelijk is ons doel hierbij om een daling te krijgen van het aantal dieren met deze nare ziekte.’  

Het onderzoeksteam wil de partners en donateurs van het project 'Pups zonder slokdarmverlamming' hartelijk bedanken voor de steun. Samen maken we het verschil! Wil jij ook bijdragen aan een toekomst zonder 'Slokdarmverlamming'? Steun dit project!